De avond dat de vuvuzela’s zwegen

Wildvreemden met oranje T-shirts springen me in de armen in het Nelson Mandela Bay Stadium. Links van me staan vrienden van me met hun handen voor het gezicht, vol ongeloof. Zelf voer ik een vergeefs gevecht tegen opkomende traantjes. Port Elizabeth, 2 juli 2010, rond 17.52 uur, is er oranje voetbalgeschiedenis geschreven.

De vuvuzela’s werden het half uur daarvoor steeds stiller. De Braziliaanse drums trouwens ook. Af en toe flakkerden de emoties op van de stoere mannen en vrouwen in hun gele T-shirts. Hun selecao ging toch niet verliezen van het kleine Nederland? Maar dat was dus precies wat zich wel voltrok, daar in het naargeestige noorden van Port Elizabeth, op een verlaten industrieterrein.

Gewaarschuwd
Voor de thuisblijvers is het nauwelijks te bevatten hoe anders het is om een WK-wedstrijd bij te wonen, in plaats van hem te bekijken op televisie. Het grootste evenement ter wereld bijwonen, er zelf bij zijn, het is ook haast surrealistisch. In Zuid-Afrika werden we niet lastig gevallen met alle commerciële poeha in eigen land met beesies en Bavaria-acties. Geen Johan Derksen, geen Hugo Borst, geen Jack van Gelder ook. Alleen maar daar waar het om gaat: voetbal, en een ontdekkingstocht door een prachtig land.
Jazeker, we waren gewaarschuwd voor Zuid-Afrika. Maar we werken al jaren zelf in de mediawereld en weten hoe hypes werken. Natuurlijk is er wel degelijk meer criminaliteit dan gemiddeld in het land. Het centrum van Johannesburg wordt geregeerd door de Nigeriaanse drugsmaffia. Het is soms verre van verstandig om in de avonduren in buitenwijken te voet op pad te gaan. En als mensen overvallen worden, met messen en/of vuurwapens, gaan de gordijntjes van omwonenden wel heel snel dicht. Dan trekt iedereen zich terug in de eigen woningen, beveiligd door elektrisch prikkeldraad en bordjes die waarschuwen dat er een ‘armed response’ te verwachten is bij inbraak.

Schaduwkant
Dat zijn de schaduwzijden van de rainbow nation. Maar laten we niet vergeten dat het land twintig jaar geleden op de rand van een burgeroorlog stond. Tussen 1990 en 1994, toen de eerste vrije verkiezingen na de vrijlating van Nelson Mandela gehouden werden, vielen er bij stammenoorlogen en andere onlusten veel meer doden dan in veertig jaar apartheid. Die spanningen in de samenleving komen indrukwekkend naar voren in het Apartheidsmuseum in Johannesburg, een monument ook voor de verzoening die na 1994 plaats vond.
In dat licht bezien gaat het misschien wel best goed met het land. Tijdens een fietstocht door Soweto zagen we het enorme contrast tussen arm en rijk. Maar de regering bouwde de afgelopen zestien jaar wel 2,7 miljoen woningen voor de armen, om zo langzaam een eind te maken aan de townships. Het blijft natuurlijk een paardenmiddel, zo lang de economie niet opkrabbelt, het onderwijs niet verbetert en hiv welig rond blijft tieren. Maar er gebeurt tenminste iets in Zuid-Afrika.

Three stories
Misschien was een initiatief van Adidas wel een voorbode van een betere toekomst. In de wijk Woodstock, voorheen berucht maar inmiddels opkrabbelend, had de sportkledinggigant een oud pakhuis in Kaapstad omgetoverd tot een culturele broedplaats (Three stories). Je kon er skaten, schilderen en/of voetballen kijken. Er kwam een mix van blank en zwart, van cultureel geïnteresseerde twintigers, ogenschijnlijk goed opgeleid, die de apartheid niet meer bewust mee hadden gemaakt. Voor hen leek huidskleur minder van belang dan voor oudere generaties. Het leek voor hen geen issue.
In Solms Delta, een wijngaard in Franschhoek, zagen we een fraai staaltje van black empowerment. Zwarten runden daar het bedrijf, in samenwerking met een blanke eigenaar. Ze bouwden zelf nieuwe woningen, zorgden voor een goede opleiding voor hun kinderen en probeerden zo hun leefomstandigheden en die van hun omgeving te verbeteren. De ANC-regering beschouwt Solms Delta inmiddels als een voorbeeldproject. En, jazeker, de wijn was heerlijk.

Gouden lach
Maar het meest indrukwekkend was misschien wel de ontwapenende vriendelijkheid van de mensen. Geen formele, professionele lach zoals we gewend zijn in hotels en guesthouses in West-Europa. Zuid-Afrikanen hebben een gouden lach, oprecht. Ze waren enorm trots dat zij het WK mochten organiseren. En ze waren enorm blij dat buitenlandse toeristen de moeite namen hun land te bezoeken.
Nieuwsgierig waren ze, overal. In Dutywa, in de minder toeristische Wild Coast, wilden sommige kinderen me aanraken. Want blanken, die zagen ze er niet elke dag stoppen. In Soweto was er geen spoor van argwaan of vijandigheid, ondanks de soms tastbare armoede. Ze waren trots dat je de moeite nam de sloppenwijken te bezoeken. En als dank toonden ze altijd weer die gouden lach.

(andere verhalen over onze reis zijn te vinden op het blog van Branko Eijssen)