Het blijft de natte droom van wetenschappers, psychiaters en kunstenaars: een computer rechtstreeks in laten pluggen op het brein van de mens. Een beetje zoals in Existenz, de film van David Cronenberg uit 1999, waar mensen een spel kunnen spelen door een soort navelstreng in hun ruggegraat te prikken. Over dát soort inspirerende (of voor sommigen angstwekkende) toekomstvisies ging het op de derde Utrecht New Media Night.
Dat evenement wordt om de paar maanden gehouden in het prachtige hoofdkwartier van Impakt, een stichting die audiovisuele kunst promoot. Daarvan zijn er meer in Utrecht, zoals Z25 en NetNiet. Samen organiseerden ze woensdag voor de derde keer het netwerk event.
Verfrissend kijkje
Daar lag de focus minder op nieuwe media dan de titel deed geloven. Dat leverde een verfrissend kijkje op buiten de geijkte kaders van de webbrowser of de iPhone app. Moderator Maarten Lamers van de Universiteit Leiden liet in zijn inleidende beschietingen al zien welke interacties tussen brein en machine nu al mogelijk zijn.
Peter Desain vertelde dat het onderzoek zich vooral concentreert op het verbeteren van de levenskwaliteit van zieke en/of gehandicapte mensen. Aan de hand van een scène uit de film Diving Bell and the Butterfly demonstreerde hij hoe bevredigend het voor een dwarslaesiepatiënt kan zijn als hij met zijn ogen kan ‘typen’. Door het meten van hersenactiviteit en die data te interpreteren, moet dat mogelijk zijn. Het is feitelijk een stap verder dan met je stem opdrachten geven aan je pc. Een praktische toepassing zou kunnen zijn dat invaliden commando’s kunnen geven door alleen aan die commando’s te denken.
Implantaat
Dat soort applicaties valt in de categorie ‘via het brein de computer aansturen’. Maar de researcher aan de Radboud Universiteit in Nijmegen gaf ook voorbeelden van hoe een computer door rechtstreeks in te prikken in de hersenen, dat brein aan kan sturen.
Het meest indrukwekkend waren de beelden van een Amerikaanse die al jarenlang depressief was. Na het implanteren van elektroden was de ‘kortsluiting’ die in haar hoofd de permanente donkere wolken liet zweven, verdwenen. En een man die door Parkinson nauwelijks kon bewegen, ging ineens weer vrolijk wandelend door het leven. Desain benadrukte dat het ging om nog niet uitgekristalliseerde research, maar inspirerend was het zeker.
Brain machine
De cross-over met kunst leek een vreemde, maar was het niet. Wie ooit de installaties van Mariko Mori heeft gezien, weet wat voor fascinerende resultaten het koppelen van hersenactiviteit met een kunstwerk kan opleveren. Christoph De Boeck deed hetzelfde met zijn Staalhemel: tachtig aan het plafond opgehangen staalplaten die geluid maken door de hersenactiviteit van een bezoeker te interpreteren. Die bezoeker loopt met een klein hoofddeksel op om de EEG te kunnen maken.
De Belg was verrast om te zien dat bezoekers een onmiddellijke respons verwachten van zijn Staalhemel. Dus als ze zich hard concentreren, hopen ze op veel geluid, en omgekeerd als ze ontspannen zijn. Maar zo werkt het niet, wist de kunstenaar: wie zich concentreert om te ontspannen, spant zich juist in, waardoor er een hels (of Staalhemels) kabaal ontstaat. Binnenkort geeft hij een muzikale performance met zijn installatie, die mede mogelijk werd door het Holst Centre in Eindhoven. Aan dat instituut is het Imec weer verbonden, waar Lindsay Brown werkt. Zij kwam uitleg geven over de ‘hersenhelm’ waarmee De Boeck werkt.
Zulke brein-machine-interactie verkeert echter nog maar in de beginfase. Het was voor sommigen in het publiek aanleiding te avonddromen over alle mogelijkheden. Daarvoor is de Utrecht New Media Night ongetwijfeld bedoeld: inspireren.
Dat willen Z25 en NetNiet, twee van de drie organisatoren, in de nabije toekomst ook doen in het Media Lab Utrecht, een ontmoetings- en inspiratieplek voor de lokale scene. Vanaf eind maart krijgt de stichting drie maanden lang een plekje op de Neude. Een mooi initiatief. Nog mooier zou het zijn als er een centrale plek komt voor alle nieuwe media in de stad. Het kan zijn dat ik het gemist heb, die Utrechtse tegenhanger voor bijvoorbeeld Tilburg en Amsterdam. Het postkantoor aan het Neude zou een mooie plek zijn. En wat te denken van die ecologisch verantwoorde nieuwe kantoorkolos op het station?
